Yurtdışında Sıkışıp Kalan Trilyonlarca Dolar!

Amerikan devlerinin son yıllardaki nakit rezervleri dudak uçuklatıyor. Apple 256,8 milyar dolarla başı çekerken, onu 126 milyar dolar ile Microsoft ve 92,4 milyar dolar ile Google’ın da bağlı olduğu Alphabet takip ediyor¹. Nakit rezerv kompozisyonuna baktığımızda ise bizi daha ilginç bir tablo bekliyor. Çünkü söz konusu rezervlerin önemli bir kısmı ABD dışında.

Trilyonluk Para Talebi

Bir şirket neden milyarlarca doları kasasında tutmak ister? Literatürde işlem maliyetlerini azaltma isteği² (işlem güdüsü-transaction motive), ihtiyat güdüsü³ (precautionary motive) ve spekülasyon güdüsü (speculation motive) nakde duyulan ihtiyacı açıklamak üzere kullanılmıştır. Ancak bu güdüler, toplamının 2,8 trilyon dolar⁴ olduğu tahmin edilen nakit rezervinin hacmini ve neden yurtdışında bulunduğunu açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Dedik ya serde vergicilik var, bir de vergici gözüyle bakalım ve trilyonlarca dolarlık para talebine vergi odaklı bir açıklama getirelim⁵.

Bir Taşla İki Kuş

ABD, %35 ile dünyanın en yüksek kurumlar vergisi oranına sahip ülkeler arasında⁶. Ancak Amerikan şirketlerinin gerçek vergi yüklerinin bu kadar yüksek olduğunu düşünmek biraz safça olur. İstisna, muafiyet, indirim gibi bilumum düzenlemeler fiilen ödenen verginin kanuni oranın gösterdiğinden düşük olmasına neden olur⁷. Öyle ki, 2010 yılı için yapılan bir araştırma, Amerikan şirketlerinin karşı karşıya oldukları gerçek vergi yükünün %13 olduğunu göstermiştir ki bu oran kanuni oranın yarısından bile daha düşüktür⁸.

İşte Amerikan şirketlerinin kanuni orandan daha düşük oranda vergi ödemelerine imkan veren düzenlemelerin başında “deferral” rejimi gelir. Deferral’ı basitçe bir “vergi erteleme rejimi” olarak tanımlayabiliriz. Buna göre, Amerikan şirketlerinin yurtdışındaki iştirakleri aracılığıyla elde ettikleri kazançları üzerinden ödeyecekleri vergiler, bu kazançlar ABD’ye getirilinceye kadar ertelenir⁹.

Deferral rejiminin tanıdığı vergi erteleme avantajının uyanık Amerikan şirketlerince bir vergi planlaması aracı olarak kullanılmaya başlanması çok şaşırtıcı olmasa gerek. Kağıt üstünde yapılan ufak değişiklikler ve (tercihen) vergi cennetlerinde kurulacak paravan şirketlerin vasıtasıyla şirket organizasyon şemaları deferral sistemine uygun hale getirilebilir. Böylece aslında üzerinden %35 vergi ödenmesi gereken karlar denizaşırı ülkelere aktarılarak vergi ertelenir¹⁰,¹¹.

Amerikan şirketlerinin ekmeğine yağ süren bir başka düzenleme de muhasebe sistemi ile geliyor. APB 23, deferral sayesinde ertelenmiş vergi yükümlülüğünü gelir olarak beyan etme olanağını tanıyor¹². Haliyle bu durum, deferral’ın yalnızca bir vergi planlaması aracı olarak değil, aynı zamanda finansal tabloları makyajlama yöntemi olarak kullanılmasının önü açıyor¹³.

“Gösteririm, Ama Elletmem!”: Kilitlenme Etkisi (Lockout Effect)

İşin aslı, hem ödenecek vergiyi azaltan hem de finansal tablolarını daha şık göstermeyi başaran Amerikan şirketleri açısından da tablo pek toz pembe sayılmaz. Çünkü vergiyi ertelemenin koşulu, geliri ABD’ye getirmemektir. Vergiden kaçınmak için yurtdışındaki iştiraklerde bırakılan gelirler bu iştiraklerin bünyesinde birikerek, ABD’ye aktarılamayan nakit rezerv yığınlarının oluşmasına yol açar. Kilitlenme etkisi (lockout effect) olarak adlandırılan bu durum, finansal verilere göre “görünürde” nakit zengini, ancak bu nakdi kullanabilmek için %35 vergi ödemek zorunda olan Amerikan şirketleri ortaya çıkarır¹⁴.

İşte Apple’ın sahip olduğu milyarca dolarlık nakde rağmen tahvil ihraç etmesinin arkasındaki sebep de budur. Halihazırda nakdi bulunan bir şirketin neden faiz yüküne katlanarak borçlanmayı tercih ettiğini anlamak için finansal verilerin ötesine bakmak gerek. Tahvil ihracı dolayısıyla katlanılan faiz, yurtdışındaki nakdin ABD’ye transferi dolayısıyla ödenmesi gereken %35 oranındaki vergiden daha düşük olduğu müddetçe, pek tabii ki, tahvil ihracı Apple için daha karlı bir tercih olacaktır¹⁵.

Öte yandan, şirketlerin bu kadar yüksek tutarda nakit bulundurmaları düşük kar marjlı yatırımlara yönelmeleriyle de sonuçlanabilir¹⁶.

Yuvaya Dönüş

Deferral rejimi ve bu rejimin Amerikan şirketlerine sunduğu avantajlar ateşli tartışmalara konu olmuştur. Bir kesim deferralın çok uluslu şirketler tarafından suistimal edildiğini ve ABD’nin milyarlarca dolar vergiden mahrum kaldığına işaret ederken¹⁷; bir başka kesim ise %35 kurumlar vergisi oranın yüksekliğinin sebep olduğu rekabet dezavantajının deferral ile ortadan kaldırıldığını¹⁸ ileri sürmektedir.

Geçtiğimiz aylarda açıklanan vergi reformu paketiyle ABD Başkanı Donald Trump’ın bu tartışmalara bir son vermek niyetinde olduğu açık. Bu reformla, kurumlar vergisi oranının %35’ten %20’ye indirilmesi ve çok uluslu şirketlerin gerek yurtiçinde gerekse yurtdışında elde ettiği gelirlerin tamamı üzerinden, yani global düzeyde vergilendirilmesi amaçlanıyor¹⁹.

Aslında yurtdışındaki karın ABD’ye girişini sağlayacak bir düzenleme uzun zamandır Amerikan şirketlerinin ağızlarının suyu akarak beklediği bir gelişmeydi²⁰. Ancak hayallerindeki daha çok 2004’te George W. Bush döneminde gerçekleşen vergi tatili²¹ gibi tek seferlik ve düşük oranda (%5,25) bir vergiyle yurtdışındaki nakdi yurtiçine getirmekti. Global bir vergi hesapta yoktu. Haliyle vergi oranındaki düşüşe rağmen reform paketiyle ilgili çatlak sesler yükselmeye başladı²².

Öte yandan, deferrala çözüm getirmeye çalışan ilk siyasetçi Trump da değildi. John F. Kennedy’den Barack Obama’ya kadar pek çok siyasetçi deferral sisteminin yarattığı sorunları sona erdirmeye niyetlenmişti. 1960’larda yaşanan bütçe açığı problemine bir çözüm arayan Kennedy, deferral rejiminin sonlandırılmasını önermişti. Ancak bu öneri çok radikal bulunmuş olmalı ki bu teklif ile mevcut deferral uygulaması arasında bir orta yol bulunmuş ve tarihin ilk kontrol edilen kurum kazancı (CFC) düzenlemesi olan “Subpart F” yürülüğe girmişti²³. Obama ise 2016 yılı bütçe teklifinde deferral rejiminin kaldırılarak, kontrol edilen kurum kazancından minimum %19 vergi alınmasını önermişti²⁴. Maalesef bu teklifin akıbeti Kennedy’ninki ile aynı olmuş, deferral rejimi kaldırmak Obama’ya da kısmet olmamıştı.

Bakalım, Trump gerek Kongre’den gerekse iş dünyasından gelen baskılara dayanıp çok uluslu şirketleri vergileyebilecek mi? Yoksa bu vergi reformu da Obama’nın teklifi gibi hüsranla mı sonuçlanacak?