“Make America Great Again” sloganıyla yola çıkan Donald Trump, 1986’dan bu yana yapılan en kapsamlı vergi reformuna imzasını attı. 2017’nin sonunda “Vergi İndirimi ve İstihdam Kanunu”nu (Tax Cuts and Jobs Act-2017) kabul eden Trump’ın bu kanundan beklentisi yüksek: yatırımlar artacak, istihdam artacak ve Amerika tekrar “muhteşem” olacak.

Trump, “muhteşem” olma hayalleri kuradursun, dünyanın kalanı Atlantik’in diğer ucundaki vergi reformunun olası etkileri üzerinde kafa yormaya başladı bile. ¹ Halbuki, vergi, devletin egemenlik gücüne dayandığına göre vergi kanunlarının etkilerinin devlet sınırları içerisinde kalması gerekirdi. Ancak bu kanun değişikliğinden etkilenen şirketler tüm dünyada faaliyet gösteren Apple, Microsoft, Google, General Electric gibi çok uluslu Amerikan devleri olunca işler değişiyor. Anlayacağınız, bu şirketlerin yatırım, operasyon ve organizasyon kararlarını etkileyen her değişikliğin tüm dünyaya bir yansıması var.

O halde Amerikan Vergi Reformu’nu genel hatlarıyla ele alalım ve etkilerine bakalım…

Kurumlar Vergisi Oranlarında İndirim

Birkaç ay öncesine kadar ABD kurumlar vergisi oranları %35 ile dünyanın en yüksek kurumlar vergisi oranları arasındaydı.² Yeni kanunla birlikte oranlar %35’ten %21’e çekildi ve artık ABD kurumlar vergisi oranı OECD ortalamasının da altında. Anlaşılan o ki Trump yalnızca seçim sloganını değil, aynı zamanda vergi reform paketini de Ronald Reagan’dan araklamış.³ Nitekim Reagan döneminden bu yana görülen kurumlar vergisi oranındaki en yüksek indirim Trump döneminde gerçekleşmiş oldu.

Trump yatırımları artıp işsizliği azaltmayı amaçlayan bu vergi reformuyla Amerika’yı tekrar “muhteşem” yapmayı kafaya koymuş. Ancak bunun gerçekleşebilmesi için kanunun uzun süre yürürlükte kalacağına dair piyasada yeterli güven oluşmalı. Bununla birlikte, vergi gelirlerinde meydana gelecek düşüşün ne şekilde finanse edileceği de önemli.⁴ Vergi tabanını genişletmeye yönelik yeni düzenlemelerin (faiz giderlerine getirilen sınırlamalar, bazı indirimlerin kaldırılması, matrahın aşındırılması ve karın kaydırılmasını önlemeye yönelik düzenlemeler (BEAT, GILTI))⁵ ve yatırımlardaki artışın vergi gelirlerindeki düşüşü karşılayacağı ümit ediliyor.⁶

Eğer her şey planlandığı gibi gider ve yatırımlarda beklenen artış gerçekleşirse, ABD’nin iktisadi büyümesiyle birlikte dünyanın geri kalanında bir daralma gerçekleşebilir. Çünkü vergisel gerekçelerle ABD dışında yapılan yatırımların ABD’ye doğru kayması bekleniyor. Ancak bu negatif etkinin derinliği, ABD’deki yatırım artışının doğuracağı mal, emek ve fon talebinin ne kadarının ABD dışından sağlanacağına göre değişecek.⁷

Dibe Doğru Yarış (Race to the Bottom)

Ekonomideki önemli oyunculardan birinin vergi oranlarını indirmesi dibe doğru bir yarışı (race to the bottom) başlatabilir. Nitekim Reagan döneminde, 1986’da kurumlar vergisi oranı %46’dan %34’e indirildiğinde, Avrupa’daki oranlar %40-50 aralığından %20-30 aralığına inmişti. Ancak 2017’ye baktığımızda yeni oranın OECD ortalamasının çok az altında olması sebebiyle buna düşük bir ihtimal veriliyor.⁸ Öte yandan Avrupa’da kurumlar vergisi oranlarının zaten düşüşte olduğunu gözden kaçırmamak gerek: 2017’de Macaristan oranları %9’a çekerken; İngiltere %19’a çekmiş, 2020’de ise %17’e indireceğini açıklamıştı. Dolayısıyla, Amerikan vergi oranlarındaki düşüş bu trende ivme kazandırabilir. Bu gidişle, 2052’de kurumlar vergisi oranlarının sıfırlanacağı öngörüsü bile iyimser kalacak.⁹

Yuvaya Dönüş

%35’lik kurumlar vergisi oranı üzerinden vergi ödemek istemeyen Apple, Microsoft, Caterpillar, Google gibi pek çok Amerikan şirketi karlarını yurtdışına aktarmanın yöntemlerini yıllar önce keşfetmişti. Hatta ödedikleri ufak tutarlı vergiler medyada önemli ölçüde yankı bulmuştu. İlginçtir ki yüksek kurumlar vergisi oranlarını gerekçe gösteren politikacılar bu şirketleri savunmak üzere adeta sıraya girmişti.¹⁰

Öte yandan karlarını vergi cennetlerine aktararak ABD’deki kurumlar vergisinden paçayı sıyıran Amerikan şirketleri için de her şey toz pembe sayılmazdı. Çünkü bu vergi kalkanı ancak ve ancak gelir yurtiçine getirilmediği müddetçe etkindi. Böylece Amerikan şirketlerinin “bakabildikleri ancak dokunamadıkları” nakit yığınları denizaşırı ülkelerde biriktikçe birikiyordu. Kilitlenme etkisi (lockout effect) olarak özetlenen bu durum, kağıt üzerinde “nakit zengini” olan Amerikan şirketlerinin tahvil ihracına gitmesiyle sonuçlanıyordu.¹¹

Dolayısıyla bu nakdi düşük oranda bir vergiyle yurtiçine getirmeyi mümkün kılan bir vergi tatili uzun zamandır hem siyasilerin hem de şirketlerin ajandasındaydı. İşte Amerikan Vergi Reformu, denizaşırı ülkelerde tutulan nakitleri %15,5; diğer varlıkları ise %8 oranında tek seferlik oldukça ufak tutarlı bir vergi ile yurtiçine getirebilme imkanı tanıyor (mandatory repatriation).¹² Böylece denizaşırı ülkelerde sıkışıp kalan 2,8 trilyon dolara¹³ yurtiçine dönüş bileti veriliyor.

Trump, vergi tatili ile yurtdışından getirilecek nakdin yatırıma aktarılacağını umuyor. Ne yazık ki Trump’ın beklentileri oldukça iyimser. Çünkü benzer bir vergi tatili 2004’te “The Homeland Investment Act” adı altında George W. Bush döneminde de uygulanmıştı: Yatırımlarda beklenen artış gerçekleşmemiş ve yasa hüsranla sonuçlanmıştı.¹⁴

GILTI or not GILTI?¹⁵

Yana yakıla vergi tatilini bekleyen Amerikan şirketleri istediklerini elde ettiklerine sevinemeden GILTI (Global Intangible Low-Taxed Income) ile karşı karşıya kaldılar. Gelirlerinin aslan payını fikirler, formüller ve kodlamalar gibi gayri maddi haklara borçlu olan Amerikan şirketleri, bu hakları vergi cennetlerine ya da İrlanda, Lüksemburg gibi düşük vergi oranlarının uygulandığı ülkelere transfer ederek önemli bir vergi yükünden kurtuluyorlardı.

İşte GILTI yurtdışı gayri maddi hak gelirlerini %10,5 oranında vergileyerek, bu gidişe bir “Dur!” diyecek. Ancak GILTI’nin hesaplanmasında yurtdışında ödeden vergilerin %80’i kadar bir mahsup imkanı tanındığından, en az %13,125 oranında vergi yüküne katlanan gayri maddi hak gelirleri vergilendirilmeyecek. ¹⁶

Özetle, GILTI, vergi oranlarının sıfır olduğu Bermuda gibi vergi cennetlerinin yanı sıra İrlanda, Lüksemburg gibi düşük oranlı vergilerin uygulandığı ülkelerde gayri maddi haklar üzerinden gelir elde eden Amerikan şirketlerini etkileyecek. Tahminlerden biri, bu ülkelerin GILTI’den kaçınmak için vergi oranlarını en azından %13,125 şartını sağlayacak kadar yukarı çekebilecekleri yönünde.¹⁷

Patent Kutusu (FDII)

FDII (Foreing-Derived Income Attributable to Intangibles) gayri maddi hak ihraç gelirlerinin efektif olarak %13,125 oranında vergilendirilmesini öngören bir düzenleme.¹⁸ “Patent box” olarak da adlandırılan bu sistem, ilk defa 1970’lerde İrlanda’da tarafından uygulanmış, ardından Fransa, Makedonya, Hollanda ve İngiltere gibi pek çok ülke tarafından benimsenmiştir.¹⁹ Görünen o ki ABD de bu furyaya dahil olmuş.

GILTI ve FDII gibi düzenlemeler, ABD’nin odağında gayri maddi haklar olan vergi stratejilerini yakın markaja aldığını gösteriyor. GILTI ile vergi cennetlerindeki gayri maddi hak gelirlerinin elde ettiği vergisel avantajlar önemli ölçüde kısıtlanırken, FDII ile yurtiçindeki gayri maddi haklara yönelik vergisel avantajlar sağlanıyor. Tabii ki amaç, gayri maddi hakların vergisel gerekçelerle ABD dışına çıkışını engellemek.

Just BEAT It!

BEAT artık yalnızca bir Michael Jackson şarkısı değil. BEAT (Base Erosion Anti-Abuse Tax) aynı zamanda, vergi matrahının aşınmasını önlemek üzere getirilmiş ve yalnızca belli büyüklükteki şirketlere uygulanacak bir vergi.

Çok uluslu şirketlerin yurtdışında kurulu iştiraklerine yönetim bedeli, danışmanlık ücreti gibi adlar altında çeşitli ödemeler yaptığı ve böylece ödenecek verginin azaldığı zaten bir sır değildi. İşte BEAT ile yurtdışındaki iştiraklere yapılan bu ödemeler dikkate alınarak vergilenebilir gelir yeniden hesaplanıp, üzerinden %10 (2018 için %5) oranında BEAT adı verilen bir vergi alınacak.²⁰

Kartlar yeniden dağıtılıyor

Amerikan Vergi Reformu’nun kurumlar vergisi ayağını tek kelime ile “yuvaya dönüş” şeklinde özetleyebiliriz. Kurumlar vergisi oranındaki indirim ve patent kutusu uygulaması ile ABD içinde üretim daha cazip hale getirilmeye çalışılırken; BEAT ve GILTI gibi düzenlemelerle gelirin yurtdışına aktarılmasının vergisel açıdan artık eskisi kadar avantajlı olamayacağının sinyalleri veriliyor. Böylece yatırımların yurtdışından ABD’ye doğru kayması ve ABD’nin büyüme trendine girmesi umuluyor.

Ancak sanki gözden kaçan bir şeyler var. Vergi oranlarındaki düşüş pek tabii ki yatırımlar üzerinde olumlu etki yaratabilir. Bununla beraber GILTI, BEAT ve FDII gibi düzenlemeler, matrahın aşınmasını engelleyerek vergi gelirlerinin artmasına neden olabilir. Fakat pek çok Amerikan şirketinin gelirini aktardığı ülkelerde zaten dişe dokunur bir üretim faaliyeti yok.²¹ Dolayısıyla vergi reformunun bu kağıt üzerinde mevcut olan faaliyeti sekteye uğratması, ancak vergi gelirleride bir artışla sonuçlanabilir; olmayan bir üretim yurtiçine aktarılamayacağından, beklenen yatırım ve istihdam artışının bu yolla sağlanması ihtimali düşük görünüyor.

Öte yandan, vergi reformu ABD şirketlerinin vergi stratejilerinin gözdesi olan İrlanda, Lüksemburg ve Hollanda gibi ülkeleri kıskacına almış görünüyor. Bir yandan vergi oranlarındaki indirim ve FDII ile ABD daha cazip hale getiriliken, diğer yandan BEAT ve GILTI ile bu ülkelerin sunduğu vergisel avantajlar sınırlanıyor. Dolayısıyla, bu ülkelerin reforma nasıl cevap verecekleri merak konusu.